Praca z dzieckiem nadpobudliwym

    Na temat nadpobudliwości rośnie więcej mitów, niż grzybów po deszczu. Z roku na rok przybywa dość spora ilość badań - na większych i mniejszych grupach badanych. Jednak nierzadko ich jakość daje wiele do życzenia. 

    W dzisiejszym wpisie zaprezentuję informacje na temat nadpobudliwości (w tym o ADHD) w oparciu o 5 źródeł naukowych i popularnonaukowych, wymienionych na dole. Poruszę takie kwestie, jak: terminologia, etiologia zaburzenia, objawy, jak również opowiem o błędach popełnianych przez nauczyciela-diagnostę i poradach wychowawczych.

W tym momencie zapraszam do lektury :)

Czym jest nadpobudliwość?

ADHD nie jest wymysłem, a realnym zaburzeniem. Błędem jest kojarzenie go z dziećmi niewychowanymi, rozwydrzonymi czy niegrzecznymi. Jest to zespół 2 zaburzeń:

• ADD - Attention Defict Disorder = zespół zaburzeń uwagi;
• HKD - Hyperkinetic Deficit Disorder = zespół nadpobudliwości;
• ADHD - Attention Deficit Hiperactivity Disorder = zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi.

* w ICD - 10 wyróżnione jako zaburzenie hiperkinetyczne

ADD + HKD = ADHD

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zespół nadpobudliwości ruchowej jako: "grupę zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością".

Co wyróżnia dzieci z ADHD? (za D. Stommą)

⦁ zaburzenie uwagi - słaba koncentracja i rozpraszalność,

⦁ nadpobudliwość emocjonalna - impulsywność, drażliwość,

⦁ nadmierna aktywność ruchowa,

⦁ niepokój,

⦁ źle zorganizowana aktywność,

⦁ zmienność zachowania.

ADHD często w konsekwencjach ciągnie za sobą inne zaburzenia o charakterze chorobowym, takie jak: depresję, zaburzenia lękowe, zaburzenia procesu przyswajania wiedzy i umiejętności, obsesje, tiki motoryczne i wokalne, syndrom Aspergera, zaburzenia integracji sensorycznej czy depresję dwubiegunową.

Przyczyny występowania (etiologia):

⦁ zaburzenia typu układu nerwowego - zaburzenie równowagi między procesami pobudzenia i hamowania (samokontroli) oraz brak swobodnego dostosowywania się do zmiennych warunków zewnętrznych;

⦁ zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego - w tym uszkodzenia mózgu dziecka w okresie płodowym, w czasie porodu i po jego urodzeniu, nieprawidłowości w budowie komórki rozrodczej, alkoholizm rodziców i ich choroby weneryczne;

⦁ czynniki społeczno-wychowawcze - niekorzystne dla rozwoju środowisko dziecka, rygorystyczne i niekonsekwentne wychowanie (rodzinne, szkolne), atmosfera domu rodzinnego, relacje między członkami rodziny, a także postęp techniczny i tempo życia (aspekty cywilizacyjne).

⦁ czynniki genetyczne - wg większości badań zostały potwierdzone; w tym zmniejszona część przednia płata czołowego, wzmożony przepływ krwi w zakręcie skroniowym, nieprawidłowości w pracy kory przedczołowej mózgu, struktur przedkorowych oraz móżdżku, podwyższony poziom kortykosteronu powodujący nadwrażliwość receptorów w mózgu (hormon odpowiedzialny za poziom stresu).

(W) czym objawia się ten zespół zaburzeń? (objawy ogólne)

⦁ w przeszkadzaniu innym, 

⦁ nadrważliwością,

⦁ słabej pamięci wstecznej,

⦁ niskiej samokontroli zachowania,

⦁ niskiej zdolności planowania własnej przyszłości,

⦁ niemożności usiedzenia na jednym miejscu,

⦁ niesłuchaniem się poleceń opiekunów,

⦁ łatwości we frustrowaniu się, wybuchy wściekłości,

⦁ w zachowaniach antyspołecznych,

⦁ zaburzeniami kontaktu (upór, negatywizm).

Rozpoznanie. Nauczyciel-diagnosta:

⦁ podstawę do diagnozy stanowi ciągła obserwacja dziecka.

⦁ wychowawca musi opierać swoją tezę na wiarygodnych spostrzeżeniach, na informacjach zebranych od innych nauczycieli, rodziców i osób, z którymi dziecko ma kontakt na co dzień.

⦁ rozmowa z rodzicami dziecka podejrzewanego o ADHD jest konieczna. Należy unikać w niej obwiniania i oceniania. Warto natomiast opowiedzieć o swoich obiektywnych spostrzeżeniach, trudnościach wychowawczych bez osądzania dziecka i rodziców. 

⦁ nauczyciel ma się pokazać w roli partnera i sojusznika rodziców i dziecka.

⦁ kolejnym krokiem jest zorganizowanie spotkania z psychologiem lub psychiatrą dziecięcym, który zdiagnozuje przypadek dziecka i przygotuje ewentualny plan terapeutyczny.

*ZAAKCEPTOWANIE dziecka nadpobudliwego i jego odmienności jest punktem wyjścia do pracy z nim (zadziwiające, nie?) :)

Błędy popełniane przez nauczycieli w kontakcie z uczniami z ADHD:

A. etykietowanie dzieci jako "gorszych", "słabszych";

B. rzadsze proszenie do odpowiedzi i krótsze czekanie na ich odpowiedź;

C. brak ogólnej pomocy i pominięcie - "unikanie problemu";

D. krytykowanie, ocenianie, osądzanie;

E. sadzanie ich dalej od tablicy;

F. stawianie mniejszych wymagań;

G. mniej przyjazne interakcje, w tym rzadziej się do nich uśmiechają i udzielają mniej wsparcia;

H. udzielanie im uboższych informacji zwrotnych;

I. rzadziej chwalą za małe sukcesy i kroki postępu.

Jak możemy pomóc nadpobudliwemu dziecku w codziennym funkcjonowaniu?
(perspektywa wychowawcy)

⦁ ważne jest, aby w pracy z dzieckiem nadpobudliwym zachować spokój i rozsądek, nie pobudzać niepożądanych zachowań;

⦁ stworzenie sprzyjających nauce warunków w klasie szkolnej, w tym z uwzględnieniem zasady indywidualizacji, specjalnych potrzeb ucznia - reorganizacja zasad, metod, form i środków kształcenia, odpowiednie urządzenie sali, odpowiednie umiejscowienie dziecka (blisko nauczyciela, ale też z dala od okna i drzwi);

⦁ dostosowanie kryteriów sprawdzania poziomu wiedzy i umiejętności oraz oceniania; zindywidualizowane podejście;

⦁ w sytuacjach, gdy dziecko z ADHD popada w konflikty z innymi dziećmi lub jest agresywne, konieczna jest interwencja nauczyciela, gdyż brak reakcji lub zbagatelizowanie tego problemu, może wytworzyć u dziecka tendencje do powtarzania tego typu zachowań;

⦁ względnie stały kontakt z dzieckiem na lekcji, aby zminimalizować "zawieszanie się" dziecka na innych bodźcach zewnętrznych;

⦁ stała kontrola pracy ucznia, spokojne powtarzania komunikatu do skutku, w razie potrzeby dawanie wskazówek;

⦁ kierowanie komunikatu wprost do ucznia, utrzymując z nim kontakt wzrokowy, zwracanie się po imieniu;

⦁ wydawanie precyzyjnych, krótkich i pojedycznych poleceń (1 polecenie na raz);

⦁ urozmaicanie tematów zajęć, proponowanie bogatych tematycznie zadań;

⦁ w trakcie lekcji, a nie po dzwonku, powinniśmy zadawać ćwiczenia do wykonania w domu oraz dopilnować, aby uczeń je zapisał;

⦁ ograniczenie zapisywanych informacji przez dziecko z jednoczesnym wymaganiem dokończenia realizacji danego zadania;

⦁ dzielenie złożonych zadań na pojedyncze etapy pracy + monitorowanie ich;

⦁ podczas sprawdzianów warto przypominać dziecku, by powtórnie przeczytał polecenie i upewnił się, czy prawidłowo je zrozumiał;

⦁ mobilizowanie i zachęcanie do dalszej pracy nad sobą (motywacja);

⦁ stosowanie częstych zmian rodzaju aktywności;

⦁ pozwalanie na ruch podczas zajęć, wykorzystując aktywność dziecka w dobrym kierunku - np. rozdanie pomocy naukowych klasie;

⦁ nie nakazuj nigdy siedzenia w ławce czy w zamkniętej klasie podczas przewy!

⦁ docenianie starań dziecka i zachęcanie do autorefleksji;

⦁ ustalenie jasnych i precyzyjnych zasad obowiązujących w klasie szkolnej;

⦁ obserwowanie ucznia i uczenie się sygnałów ostrzegawczych poprzedzających niepożądane zachowania dziecka;

⦁ stosowanie wzmocnienia pozytywnego, podkreślanie zachowań pożądanych;

⦁ przekazywanie rodzicom informacji pozytywnych i negatywnych dotyczących zachowania dziecka w miarę regularnie; współpraca z rodzicami.

Co mógł(a)byś do tego zestawienia dodać? A co uważasz za najważniejsze w pracy z dzieckiem z ADHD lub zaburzeniami pokrewnymi? Czekam na Twoje zdanie!

______________________________________________________________________

LITERATURA:

1. K. Chrąściel, Dziecko z ADHD w młodszym wieku szkolnym. Poradnik i scenariusze spotkań terapeutycznych, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011.

2. W. Baranowska, Nauczyciel a uczeń z ADHD, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2010.

3. P. Quinn, J. M. Stern, 50 gier i zabaw, które pomogą dzieciom poskromić ADHD, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2011.

4. K. Herda-Płonka, Środowisko rodzinne i szkolne wobec zespołu ADHD u dzieci w młodszym wieku szkolnym, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2012.

5. T. Hanć, Dzieciństwo i dorastanie z ADHD. Rozwój dzieci nadpobudliwych psychoruchowo: zagrożenia i możliwości wsparcia, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2009.

6. A. Piekutowska, Uczeń z ADHD wyzwaniem dla rodzica, nauczyciela i psychologa (artykuł online).

7. J. Szada-Borzyszkowa, Dziecko z ADHD wyzwaniem dla nauczycieli i rodziców (artykuł online)

________________________________________________________________________

Psst! Jestem studentką, uczę się, więc jeśli zauważysz błędy, proszę - zgłoś je do mnie!

PIĘKNEGO DNIA!

@autodydaktyczna